Η Οροσειρά Ροδόπης, στα βόρεια των νομών Δράμας, Ξάνθης και Ροδόπης, είναι γνωστή για τα όμορφα δασικά τοπία, τα ιδιαίτερα είδη χλωρίδας, όπως η σημύδα κι η ερυθρελάτη, την παρουσία σπάνιων και σημαντικών ειδών της πανίδας, όπως το ελάφι ή ο αγριόκουρκος. Η πλούσια αυτή φυσική βιοποικιλότητα συμπληρώνεται από μια σχετικά άγνωστη αλλά εξίσου σημαντική αγροτική βιοποικιλότητα, αποτελούμενη από εκατοντάδες παραδοσιακές ποικιλίες καλλιεργούμενων φυτών και φυλές κτηνοτροφικών ζώων.
Η ομάδα έργου του Ecovariety βρέθηκε λοιπόν στην περιοχή, μίλησε με κατοίκους, καλλιεργητές και εκπροσώπους των Κοινοτήτων, αναζητώντας παλιές, τοπικές ποικιλίες οπωροφόρων δέντρων. Τα αποτελέσματα είχαν μεγάλο ενδιαφέρον, καλλιεργητικό, οικολογικό, αλλά και κοινωνικό.
Η Ροδόπη υπήρξε για αιώνες σταυροδρόμι διαφορετικών λαών και πληθυσμών: Έλληνες, Τούρκοι και Πομάκοι, Σαρακατσάνοι νομάδες, Πόντιοι πρόσφυγες και πολλοί άλλοι γονιμοποίησαν με την παρουσία και την εργασία τους το βουνό, δημιουργώντας εκατοντάδες οικισμούς. Η συντριπτική πλειονότητα των οικισμών αυτών, ειδικά στο δυτικό τμήμα της οροσειράς, εγκαταλείφθηκε μέσα στον 20ο αιώνα και τα χωριά, τα χωράφια, τα βοσκοτόπια των ανθρώπων αυτών απορροφήθηκαν σταδιακά από το δάσος. Ένα από σημάδια που έχουν μείνει να θυμίζουν αυτή την παρουσία, είναι τα οπωροφόρα δέντρα, τα οποία επιβίωσαν μεταφέροντας ως τις μέρες μας ένα μέρος του γενετικού πλούτου στον οποίο βασίζονταν οι παραδοσιακές αγροτικές κοινότητες.
Στην έρευνά μας εντοπίσαμε δεκάδες εγκαταλελειμμένους οικισμούς και παλιούς οπωρώνες. Δυστυχώς, μαζί με τους κατοίκους, χάθηκε η γνώση για τα δέντρα, ακόμα και οι ονομασίες των ποικιλιών. Παρόλα αυτά καταγράφηκαν δέντρα και ποικιλίες με ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά: μηλιές πρώιμες και όψιμες, αχλαδιές με στρόγγυλο και μυρωδάτο καρπό, κυδωνιές, κερασιές. Κάποια από αυτά, τα βρήκαν εδώ οι πρόσφυγες που έφτασαν με την ανταλλαγή των πληθυσμών πριν από έναν αιώνα, και για αυτό ως σήμερα τα αποκαλούν «τουρκικά», όπως οι «τούρκικες» μηλιές στην Καλύβα της Ξάνθης ή τον οικισμό με το χαρακτηριστικό όνομα Αχλαδομηλιά, κοντά στο Νευροκόπι της Δράμας.
Στα ανατολικά της Ροδόπης αντίθετα, οι κοινότητες των Πομάκων διατήρησαν την παρουσία και τις παραδοσιακές αγροτικές δραστηριότητες τους. Έτσι, μπορούμε ακόμα να εντοπίσουμε συγκεκριμένες ποικιλίες, με τα ονόματα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Κι εδώ ωστόσο, η ταχεία πια εγκατάλειψη των πιο ορεινών και απομακρυσμένων οικισμών εξαιτίας της οικονομικής πίεσης, θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα σε μια αντίστοιχη κατάσταση.
Στα πομακοχώρια λοιπόν, μεταξύ άλλων καταγράψαμε το αχλάδι «Ματρούνα» στην Κίδαρι των Θερμών (αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι ίδια ονομασία καταγράφηκε και σε χωριό της Πέλλας), τα δαμάσκηνα Μπέλα σλίβα, Ζερντελίνα και Τσέρνα Σλίβα στον ίδιο οικισμό, τα μήλα Έμπαλκα και Ζίμτσκα στη Μύκη, γλυκιές -πρώιμες και όψιμες- ποικιλίες κυδωνιού στον Κένταυρο και πολλά άλλα.
Αυτή την περίοδο, η έρευνα συνεχίζεται στο εργαστήριο, όπου γίνεται γενετική ταυτοποίηση των φυτών που επιλέχθηκαν και αναλύονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των καρπών τους. Ταυτόχρονα, τα συνεργαζόμενα φυτώρια αναπαράγουν 5.000 δενδρύλλια από 50 περίπου επιλεγμένες ποικιλίες, συμβάλλοντας έτσι άμεσα στη διάσωση των συγκεκριμένων ποικιλιών.
Αναλυτικά, τα αποτελέσματα της έρευνας μας είναι ελεύθερα διαθέσιμα στην διαδραστική εφαρμογή που έχουμε δημιουργήσει (Eco Variety App).
Το έργο Ecovariety «Ανάδειξη τοπικών παραδοσιακών ποικιλιών και αυτοφυών οπωροφόρων δέντρων και θάμνων» πραγματοποιείται από το 2018, στο πλαίσιο της Δράσης “Ερευνώ-Δημιουργώ-Καινοτομώ” (ΕΠΑνΕΚ – ΕΣΠΑ), από μία ευρεία σύμπραξη επιστημονικών, ακαδημαϊκών και ιδιωτικών φορέων αποτελούμενη από το Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων – ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, το Τμήμα Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, την εταιρία περιβαλλοντικών μελετών «Συστάδα Ο.Ε.», τα φυτώρια Agriherb και Ε. Βίτσιος, και την εταιρία πληροφορικής Verus+ Ο.Ε.
