Hit enter to search or ESC to close

Χαμένες παραδοσιακές ποικιλίες ζωντανεύουν ξανά

admin

40 τοπικές, παραδοσιακές ποικιλίες οπωροφόρων δέντρων, οι οποίες είχανε σχεδόν χαθεί στις περιοχές καταγωγής τους, αναβιώνουν στα συνεργαζόμενα φυτώρια του έργου Ecovariety. Οι καρποί τους μας θυμίζουν τη γεύση, τα αρώματα, τα χρώματα, την ποικιλότητα που χάθηκε με την επέλαση των σύγχρονων, εμπορικών ποικιλιών.

Τα τελευταία χρόνια αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο η αξία των τοπικών, παραδοσιακών ποικιλιών. Οι ποικιλίες αυτές συχνά είναι καλύτερα προσαρμοσμένες στις τοπικές συνθήκες, πιο ανθεκτικές στις ασθένειες και παράγουν καρπούς με μεγαλύτερη διατροφική αξία. Ακόμα, μπορούν να αποτελέσουν μια αναντικατάστατη πηγή γενετικού υλικού για τη βελτίωση καλλιεργούμενων ποικιλιών. Έτσι, δημιουργούνται δίκτυα, εκπονούνται έρευνες και προγράμματα για την καταγραφή και τη διάσωση των παραδοσιακών ποικιλιών, ενώ όλο και περισσότεροι παραγωγοί αποφασίζουν να τις επανεντάξουν στις καλλιέργειές τους.

Συμβάλλοντας σε αυτή την κατεύθυνση, το έργο Ecovariety πραγματοποίησε επιτόπια έρευνα σε 8 ορεινές περιοχές της χώρας: την Οροσειρά Ροδόπης, τα Πιέρια Όρη, το ορεινό τόξο της Αλμωπίας, τον Γράμμο, την περιοχή Βιτσίου – Πρεσπών, το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου, τα Τζουμέρκα και τα Θεσπρωτικά όρη. Με τη βοήθεια ντόπιων καλλιεργητών, των προέδρων των τοπικών Κοινοτήτων, επιστημόνων και ερευνητών, καταγράφηκαν πάνω από 800 δέντρα, τα οποία ανήκουν -σύμφωνα με τις μαρτυρίες που συγκεντρώθηκαν- σε τοπικές, παραδοσιακές ποικιλίες οπωροφόρων δέντρων, όπως αχλαδιές, κερασιές, βυσσινιές, δαμασκηνιές, μηλιές, κυδωνιές, ροδιές, συκιές κ.α.

Σήμερα, η βιωσιμότητά τους είναι οριακή, ενώ πολλές ποικιλίες για τις οποίες μας μίλησαν οι κάτοικοι, έχουν ήδη χαθεί. Οι δράσεις για την καταγραφή, διάσωση και διατήρηση αυτών των ποικιλιών είναι σήμερα πιο αναγκαίες από ποτέ. Έτσι, μια από τις δράσεις του Ecovariety στοχεύει στην πιλοτική αναπαραγωγή επιλεγμένων ποικιλιών.

Διαλέξαμε λοιπόν 40 από τις πιο ενδιαφέρουσες ποικιλίες που καταγράψαμε και το καλοκαίρι του 2020, την κατάλληλη εποχή για το κάθε είδος, συλλέξαμε μοσχεύματα για να μπολιάσουμε νέα δενδρύλλια. Μια εργασία δύσκολη, γιατί πολλά από τα δέντρα αυτά είναι εγκαταλελειμμένα και δύσκολα δίνουν πια καλά «μπόλια». Την επόμενη άνοιξη λοιπόν, τα συνεργαζόμενα φυτώρια του έργου θα έχουν προς διάθεση 5.000 δενδρύλλια από επιλεγμένες τοπικές ποικιλίες, συμβάλλοντας έτσι άμεσα στη διάσωση των συγκεκριμένων ποικιλιών.

Αναλυτικά, τα αποτελέσματα της έρευνας μας είναι ελεύθερα διαθέσιμα στην διαδραστική εφαρμογή που έχουμε δημιουργήσει (Eco Variety App).

Το έργο Ecovariety «Ανάδειξη τοπικών παραδοσιακών ποικιλιών και αυτοφυών οπωροφόρων δέντρων και θάμνων» πραγματοποιείται από το 2018, στο πλαίσιο της Δράσης “Ερευνώ-Δημιουργώ-Καινοτομώ” (ΕΠΑνΕΚ – ΕΣΠΑ), από μία ευρεία σύμπραξη επιστημονικών, ακαδημαϊκών και ιδιωτικών φορέων αποτελούμενη από το Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων – ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, το Τμήμα Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, την εταιρία περιβαλλοντικών μελετών «Συστάδα Ο.Ε.», τα φυτώρια Agriherb και Ε. Βίτσιος, και την εταιρία πληροφορικής Verus+ Ο.Ε.

 

Περιγραφή των αναπαραγόμενων ποικιλιών

 

Αχλαδιά «Ματρούνα»

Σπάνια τοπική ποικιλία, που εντοπίστηκε μετά από σχετικές μαρτυρίες στα χωριά της Πέλλας (Μαργαρίτα). Τα 3, σχετικά μικρά, δέντρα που καταγράφηκαν είναι μεγάλης ηλικίας, κατ’ εκτίμηση πολύ πάνω από 50 ετών, στα όρια της βιωσιμότητάς τους πια. Παρόλα αυτά συνεχίζουν να καρποφορούν. Ο καρπός τους είναι στρόγγυλος, με βαθύ κίτρινο ως πορτοκαλί χρώμα, μαλακή σάρκα και πολύ, εντυπωσιακά μυρωδάτος. Αξίζει να σημειωθεί ότι ανάλογη αναφορά για ποικιλία «Ματρούνα», με παρόμοιου σχήματος αχλάδια, καταγράφηκε στα Πομακοχώρια της Ξάνθης – η γενετική ανάλυση θα δείξει αν πρόκειται για συγγενική ποικιλία ή απλή συνωνυμία!

 

Αχλαδιά Δενδροχωρίου

Στο Δενδροχώρι του Νομού Φλώρινας, οι κάτοικοι διατηρήσαν οπωροφόρα δέντρα που βρήκαν όταν μετοίκησαν εκεί, τη δεκαετία του 1950. Ανάμεσά τους και η αχλαδιά που επιλέξαμε για τη ζωντάνια, την παραγωγικότητα και το μέγεθος του δέντρου, αλλά και για το άρωμα, τη σκληρότητα και την ποιότητα του καρπού. Πρόκειται λοιπόν για αχλάδι μεγάλο, κωδονόμορφο αλλά πεπλατυσμένο, με σκληρή, τραγανή σάρκα και πράσινο χρώμα.

 

Αχλαδιά Μελάνθιου

Μια εντυπωσιακή ποικιλία από μεγάλες αχλαδιές, η οποία συνεχίζει να επιβιώνει από την εποχή της πρώτης άφιξης προσφύγων από τον Πόντο στο Μελάνθιο του Βόιου, στο Νομό Καστοριάς. Παρά την ηλικία τους, τα δύο τεράστια δέντρα που εντοπίσαμε παραμένουν μεγάλα και παραγωγικά, προσφέροντας αχλάδια μεγάλα, έντονα κίτρινα, σχεδόν στρόγγυλα με μικρή καμπάνα, πολύ χυμώδη και αρωματικά.

 

Αχλαδιά Πρεσπών

Κανείς κάτοικος δεν ήξερε να μας πει περισσότερα στοιχεία για τα λίγα άτομα αχλαδιάς που βρήκαμε στις όχθες της λίμνης, κοντά στους οικισμούς Δασερή και Πύλη. Από ό,τι μάθαμε, βρίσκονται εκεί εδώ και τουλάχιστον 70 χρόνια. Και μάλλον όχι για πολλά ακόμα, αφού τα δέντρα δείχνουν ότι βρίσκονται στα τελευταία τους στάδια. Το αχλάδι τους, με το κάπως ασυνήθιστο σχήμα της πεπλατυσμένης σφαίρας και έντονο πρασινοκόκκινο σχήμα, εύκολα περνιέται για μήλο! Άλλη μια παραδοσιακή ποικιλία που αξίζει να αναπαραχθεί.

 

Αχλάδια «Ζίμτσκα»

Σπάνια χειμερινή ποικιλία αχλαδιάς, με καταγωγή από το χωριό Μαυρόκαμπος του Βιτσίου. Τη διέσωσε κάτοικος της περιοχής, μαζί με άλλες τοπικές, παραδοσιακές ποικιλίες – μια πρακτική που ασκούν ήδη δεκάδες παραγωγοί στη χώρα, στους οποίους χρωστάμε ευγνωμοσύνη. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του, τα αχλάδια είναι εξαιρετικά μεγάλα και μυρωδάτα.

 

Αχλαδιά «Μολυβάδες»

Όταν ρωτήσαμε στη Βούρμπιανη του Γράμμου για τοπικές ποικιλίες, οι παλιότεροι κάτοικοι ανάφεραν με νοσταλγία τα αχλάδια «Μολυβάδες», αλλά δεν ήξεραν αν έχει επιζήσει κάποιο δέντρο. Η έρευνα μας οδήγησε στην αυλή του κ. Γιώργου, παλιός οργανοπαίχτης και από τους γηραιότερους κατοίκους του χωριού. Ο κ. Γιώργος έχει διατηρήσει στην αυλή του ένα θαλερό και παραγωγικό δέντρο, που δίνει «Μολυβάδες». Αχλάδια με μεγάλο μέγεθος και βάρος, σχήμα σφαιρικό ως καρδιόσχημα, χρώμα που κοκκινίζει όσο ωριμάζουν, σκληρή και πυκνή σάρκα, πολλούς χυμούς και χαρακτηριστικό άρωμα.

 

Απιδιά Πιέριων

Στα Ριζώματα, το Δάσκιο και τα άλλα χωριά της δυτικής πλευράς των Πιέριων, συναντάμε πολλά και ενδιαφέροντα οπωροφόρα. Ανάμεσά τους δεσπόζει η Απιδιά, δέντρο εντυπωσιακά μεγάλο και πολύ παραγωγικό. Αρκετά άτομα έχουν επιβιώσει στις αυλές των σπιτιών, αφού οι κάτοικοι δείχνουν να τα θυμούνται και να τα αγαπούν. Τα απίδια έχουν εντυπωσιακά μεγάλο μέγεθος και βάρος, σχήμα ακανόνιστο στρόγγυλο, πρασινοκόκκινο χρώμα, σκληρή και εξαιρετικά χυμώδη σάρκα.

 

Αχλαδιά Μοσχοποτάμου

Στο Μοσχοπόταμο, το Ελατοχώρι και τα άλλα χωριά των ανατολικών Πιερίων, έχουν την τιμητική τους οι μηλιές, οι αχλαδιές, οι ροδιές και οι κυδωνιές. Ξεχωρίσαμε μια μικρή αχλαδιά μεγάλης ηλικίας σε μια αυλή στο Μοσχοπόταμο. Τα αχλάδια της σχετικά μικρά, κίτρινα, με μαλακή σάρκα, έντονο άρωμα και γλυκιά γεύση.

 

Μηλιά «Αυγουστίσια»

Κάθε χωριό κρατούσε παλιά συνήθως μια «σειρά» ποικιλιών μηλιάς από πρώιμες ως πιο όψιμες, ώστε να έχει παραγωγή τη μεγαλύτερη περίοδο του χρόνου. Οι πρώιμες, καλοκαιρινές ποικιλίες έπαιρναν το ονόμά τους από την εποχή που ωριμάζουν: «παβλόβκσι» (του Παύλου), της Παναγίας, Αυγουστιάτικες κ.ο.κ. Ανάμεσά τους κρατήσαμε και τη μοναδική μηλιά που βρήκαμε από τις «Αυγουστίσιες» της Πυρσόγιαννης, ενός ορεινού χωριού του Γράμμου, στην πλευρά της Κόνιτσας. Παρά το υψόμετρο, τα μικρά, κόκκινα και αρωματικά μήλα της ωριμάζουν ήδη από τις αρχές κιόλας του Αυγούστου.

 

Μηλιά «Ρενέτα»

Κοντά στις «γλυκομηλιές», κάθε χωριό κρατούσε και τις «ξινομηλιές», ποικιλίες που παράγουν μήλα με λιγότερα σάκχαρα, αλλά με έντονο άρωμα. Οι καρποί τους θεωρούνται κατάλληλοι για όσους πάσχουν από υψηλό σάκχαρο ή πρέπει να προσέχουν τη διατροφή τους. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η «Ρενέτα», πράσινο αρωματικό ξινόμηλο, με σφιχτή, ζουμερή σάρκα. Εδώ, διατηρήσαμε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα από τη Βούρμπιανη του Γράμμου, από μια μηλιά που ζει στην αυλή του κ. Γιώργου, γηραιού οργανοπαίχτη του χωριού.

 

Μηλιά «Καρλάτ»

Όσο μιλούσαμε για τοπικές, παραδοσιακές ποικιλίες με παλιούς αγρότες της περιοχής της Γουμένισσας και της Αλμωπίας, όλοι σχεδόν μας ανάφεραν τα μήλα «Καρλάτ» – η παλιά ονομασία του χωριού «Μηλιά». Δυσκολευτήκαμε να βρούμε ζωντανά δέντρα, αλλά τα καταφέραμε, χάρη κι εδώ σε κάποιους ανθρώπους που προσπαθήσαν να τα διατηρήσουν. Μήλα μεγάλα, αφράτα, γλυκά, με ωραίο άρωμα.

 

Μηλιά «Αρβανίτικη»

Το Ελατοχώρι της Πιερίας, όπως και τα γύρω χωριά, είναι κυριολεκτικά πνιγμένο στα οπωροφόρα δέντρα. Ανάμεσά τους, πολλά ανήκουν ακόμα σε παλιές, τοπικές ποικιλίες. Η πιο αξιόλογη ποικιλία μηλιάς που βρήκαμε στο Ελατοχώρι είναι ίσως η «Αρβανίτικη», διατηρημένη κι εδώ χάρη στο μεράκι κάποιων παλιών παραγωγών. Μήλα κόκκινα, με έντονο χρώμα και άρωμα, σχετικά όψιμα.

 

Κυδωνιά Γουμένισσας

Τα κυδώνια, σχετικά ξεχασμένα σήμερα, αποτελούσαν βασικό τροφικό πόρο για τις ορεινές κοινότητες, αφού ωριμάζουν σχετικά αργά και διατηρούνται εύκολα όλο το χειμώνα. Κάθε χωριό λοιπόν διατηρούσε τις κυδωνιές του, σε αυλές και χωράφια, πολλές από τις οποίες επιβιώσαν ως σήμερα. Ανάμεσα στις ποικιλίες που συγκεντρώσαμε, ξεχωρίσαμε τα γνωστά κυδώνια της Γουμένισσας, με μεγάλο καρπό, έντονο κίτρινο χρώμα, σκληρή σάρκα και χαρακτηριστικό άρωμα.

 

Κυδωνόμηλο Βούρμπιανης

Τα κυδωνόμηλα, λιγότερο διαδεδομένα από τα κλασικά κυδώνια, είναι λίγο μικρότερα, πιο στρόγγυλα, αλλά εξίσου αρωματικά. Διατηρήσαμε τη σχετική ποικιλία που εντοπίσαμε σε αυλή στη Βούρμπιανη της Κόνιτσας, στη δυτική πλευρά του Γράμμου.

 

Δαμασκηνιά Νοτιάς

Στη Νοτιά της ορεινής Αλμωπίας, ένας ντόπιος παραγωγός διατηρεί στην αυλή του λίγα δέντρα από όσες τοπικές ποικιλίες μπόρεσε να κρατήσει. Τέτοιοι άνθρωποι υπάρχουν σε όλη τη χώρα, οι οποίοι κάνουν μια ήσυχη, αλλά σπουδαία δουλειά. Ανάμεσά τους κρατήσαμε μια ντόπια δαμασκηνιά, με δαμάσκηνα μακρόστενα, μαύρα και πολύ γλυκά.

 

Δαμασκηνιά Λάγκας

Δαμάσκηνο μακρύ, μαύρο, γλυκό, το οποίο -σύμφωνα με τις μαρτυρίες- οι ντόπιοι καλλιεργούσαν «για σχίσιμο»: το άνοιγαν δηλαδή για να το ξεράνουν στον ήλιο. Μία από τις πολλές πρακτικές για να διατηρούνται οι καλοκαιρινοί καρποί όλο το χειμώνα. Συλλέχθηκε από το χωριό Λάγκα στο Βόιο, όπου πολλά ακόμα ντόπια οπωροφόρα επιβιώνουν γύρω από τον οικισμό.

 

Δαμασκηνιά «Μισίνα»

Στην εντυπωσιακή Καστάνιανη της Κόνιτσας, εντοπίσαμε μεταξύ άλλων την παλιά τοπική ποικιλία δαμάσκηνου με την ονομασία «Μισίνα». Δαμάσκηνο στρόγγυλο, άσπρο, σχετικά μικρό, πολύ γλυκό και αρωματικό, σε δέντρα μικρού μεγέθους αλλά μεγάλης παραγωγικότητας.

 

Δαμασκηνιά Μοσχοποτάμου

Πάλι στο Μοσχοπόταμο των Πιερίων, ένα ακόμα πλούσιο σε ποικιλίες οπωροφόρων χωριό, συλλέξαμε μπόλια από μια παλιά δαμασκηνιά, η οποία ζει εδώ και δεκαετίες, ενώ με τη σειρά της προέρχεται από παλιότερα δέντρα της ίδιας περιοχής. Το δαμάσκηνο άσπρο, μικρό, αλλά με εξαιρετικό άρωμα και γεύση. Το δέντρο εντυπωσιακά μεγάλο και θάλερο.

 

Κορομηλιά Πρεσπών

Όλη η ελληνική ύπαιθρος διατηρεί ακόμα μια τεράστια γενετική ποικιλία από κορομηλιές. Οι περισσότερες πια είναι αυτοφυείς, αλλά συνεχίζουν να προσφέρουν τους νόστιμους καρπούς τους σε ανθρώπους και ζώα. Ανάμεσά τους, κάποιες ξεχωρίζουν για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Έτσι, συλλέξαμε και αναπαράγουμε μια κορομηλιά από την Καλλιθεά των Πρεσπών, οι καρποί της οποίας φτάνουν σε μέγεθος τα δαμάσκηνα, ενώ διατηρούν ιδιαίτερο άρωμα και γεύση.

 

Βερικοκιά Νοτιάς

Η Βερικοκιά δεν είναι από τα πιο κοινά δέντρα στα ελληνικά ορεινά χωριά. Υπάρχουν όμως τοπικές ποικιλίες, που καλλιεργούνταν σε μικρούς αριθμούς και σήμερα συνεχίζουν να επιβιώνουν σε πολλά χωριά, από τα Πομακοχώρια της Ξάνθης ως τον Αετό της Φλώρινας. Κρατήσαμε ένα από αυτά, το οποίο συλλέχθηκε σε μια αυλή παραγωγού στη Νοτιά της Αλμωπίας. Τα παραδοσιακά βερίκοκα είναι πιο μικρά από τα εμπορικά, αλλά με πολύ πιο πλούσια γεύση και άρωμα, καθώς και χαρακτηριστικό, έντονο χρώμα.

Skip to content